Bałtyckie KMO pomogą litewskim naukowcom szukać zaginionych gatunków mszywiołów.

Nasz partner, Uniwersytet Witolda Wielkiego w Kownie, rozpoczyna projekt przyrodniczy, w który chce zaangażować do litewskie kluby. Jego celem jest odnalezienie nierejestrowanych współcześnie gatunków mszywiołów oraz opracowanie mapy ich występowania.

Mszywioły (Bryozoa) to żyjące w koloniach, wodne zwierzęta bezkręgowe, występujące zarówno w morzach jak i wodach słodkich. Pojedynczy osobnik (zooid) osiąga długość 0,5 mm. Kolonie tych bezkręgowców „porastają” podwodne przedmioty niczym mech, stąd ich angielska nazwa – moss animals. Znanych jest około 5 tys. gatunków mszywiołów, z czego większość egzystuje w morzach. Spośród gatunków słodkowodnych na Litwie rejestrowane są obecnie cztery. Jak odkryli tamtejsi naukowcy, jeszcze przed drugą wojną światową występowało ich tam co najmniej dwukrotnie więcej.

Inspiracją do rozpoczęcia projektu było odnalezienie w archiwum kowieńskiego uniwersytetu pracy magisterskiej z 1933 roku obronionej przez tamtejszą studentkę Bronė Pajiedaitė. Młoda badaczka opisywała siedem gatunków mszywiołów występujących w swoim kraju. Niestety kres jej badaniom położyła druga wojna światowa. W jej trakcie dzielna Litwinka zaangażowana była w ratowanie Żydów. Po wkroczeniu Sowietów podpisała wraz innymi kowieńskimi intelektualistami deklarację niepodległości Litwy. Została aresztowana przez KGB i popełniła samobójstwo w więzieniu w 1946 roku. Zebrane przez nią okazy zwierząt prawdopodobnie nie przetrwały wojny.

Obecnie naukowcy z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w poszukiwanie nierejestrowanych współcześnie gatunków mszywiołów chcą zaangażować litewskie kluby. Niewykluczone, że projekt zostanie rozszerzony. W połowie czerwca odbyło się wprowadzające szkolenie dla jego uczestników. Zadanie postawione przed młodymi odkrywcami to zbieranie oraz wstępna identyfikacja pozyskanych okazów. Ta ostatnia możliwa jest przy użyciu zwykłego mikroskopu optycznego. Bardziej szczegółowe ustalenia to już zadanie dla dorosłych naukowców. Dokładna identyfikacja mszywiołów odbywa się bowiem na podstawie charakterystycznych dla danego gatunku wzorów na statoblastach (formach przetrwalnikowych wykorzystywanych w procesie rozmnażania przez gatunki słodkowodne), które widoczne są dopiero pod skaningowym mikroskopem elektronowym.

Projekt kowieńskiego uniwersytetu wpisuje się nurt nauki obywatelskiej, która opiera się na idei wsparcia badań profesjonalnych naukowców przez pracę wolontariuszy. Mogą nimi zostać osoby bez specjalistycznego przygotowania, nie wyłączając dzieci. Celem współpracy jest demokratyzacja nauki – umożliwienie szerokim kręgom społecznym uczestnictwa w procesie badawczym i zrozumienie jego wartości. Nauka obywatelska stanowi też alternatywę dla tradycyjnej edukacji, opartej na biernym przyswajaniu podręczników. Daje możliwość zdobywania wiedzy poprzez indywidualne doświadczenie – w sposób aktywny i twórczy.

Jednym z przykładów realizowanych obecnie projektów z zakresu nauki obywatelskiej jest koordynowany przez National Geographic „Field Expedition: Mongolia”. Zaangażowani w niego wolontariusze poszukują nieodkrytego do dziś grobu Czyngis-hana, analizując zdjęcia satelitarne z terenów Mongolii.

 

PW